Według WHO w 2018 roku nowotwory stanowiły drugą najczęstszą przyczynę zgonów na świecie – spowodowały śmierć ok. 9,6 miliona osób1 . Wśród nich są również nowotwory układu krwionośnego, które diagnozowane są coraz częściej. Eksperci podkreślają, że im szybciej wykryjemy chorobę hematologiczną – tym mamy większe szanse na powodzenie terapii. Niespecyficzne objawy chorób krwi i szpiku niekiedy opóźniają jednak diagnozę.
Eksperci kampanii „Odpowiedź masz we krwi” cały rok zwracają uwagę na to, że morfologia krwi obwodowej może uratować życie. Jednak we wrześniu, Miesiącu Świadomości Nowotworów Krwi, szczególnie zachęcają do posłuchania swojego organizmu. Jeśli mamy podejrzenie, że coś jest nie tak – warto udać się do lekarza rodzinnego.
Przykłady nowotworów hematologicznych
Nowotwór krwi to poważna choroba hematologiczna, czyli dotycząca krwi (od greckiego słowa haima – krew2). Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów (KRN) tylko w ostatnich trzech dekadach liczba nowych zachorowań na nowotwory układu krwiotwórczego wzrosła ponad 2-krotnie3. Na świecie co 30 sekund jedna osoba dowiaduje się, że ma nowotwór krwi. Dziś w Polsce na nowotwory krwi choruje ponad 100 000 osób, a co roku diagnozowanych jest prawie 6 000 nowych pacjentów4.
Przybywa m.in. pacjentów z białaczką5. Białaczka (inaczej leukemia) polega na nadmiernej proliferacji (namnażaniu) niedojrzałych białych krwinek (leukocytów). „Niedojrzałość” powoduje, że komórki nie pełnią swojej funkcji, czyli nie chronią organizmu przed patogenami. Na dodatek ze względu na ich sporą liczbę wpływają niekorzystnie na inne komórki krwi, które tak jak one powstają w szpiku kostnym (np. konkurują z nimi o składniki odżywcze). Jeśli przebieg białaczki jest agresywny to mówimy o białaczce ostrej, którą dzieli się na dwa typy – postać szpikowa (AML) lub limfoblastyczna (ALL)6. Typ AML może pojawić się niezależnie od wieku, natomiast przeważnie dotyczy osób po 60. roku życia7.
Inną chorobą krwi, która też może rozwinąć się w każdym wieku, a zarazem występuje najrzadziej ze wszystkich nowotworów związanych z zaburzeniami funkcjonowania szpiku kostnego, jest mielofibroza. Zachorowalność w ciągu roku wynosi do około 1 na 100 tysięcy osób8. Nieprawidłowe komórki pobudzają fibroblasty, które produkują kolagen i włókna, co skutkuje włóknieniem szpiku. Ponadto nowotworowe komórki macierzyste, które powstają podczas krwiotworzenia, osiedlają się w wątrobie i śledzionie, co powoduje powiększenie tych narządów9. Powiększona śledziona, którą obserwuje się u prawie wszystkich pacjentów (85-100%)10, to najbardziej dotkliwy dla chorych, charakterystyczny objaw tej choroby. U części z nich ma ona bardzo duże rozmiary, sięgając nierzadko do prawego dołu biodrowego (osiągając masę nawet 10 kg lub rozmiar do 30 cm długości11). Patologicznie zmieniona wielkość śledziony może powodować objawy, takie jak uczucie sytości, problemy związane z wypróżnianiem, czy nawet ból12.
Przeziębienie czy pierwsze objawy nowotworu?
Zmęczenie, częste infekcje – może to nie tylko chwilowy spadek formy, ale pierwsze objawy nowotworu krwi, np. AML? U pacjentów z białaczką w szpiku powstaje dużo prekursorów leukocytów, ale ilość erytrocytów (krwinek czerwonych), trombocytów (płytek krwi), a także prawidłowo funkcjonujących, dojrzałych leukocytów spada. Zbyt mało erytrocytów we krwi prowadzi do niedokrwistości, czyli anemii, a co za tym idzie także przewlekłego przemęczenia. Niewystarczająca liczba trombocytów (trombocytopenia) skutkuje gorszą krzepliwością krwi. Natomiast leukopenia (zbyt mała liczba białych krwinek), powoduje obniżenie odporności13.
Wrześniowe obowiązki
Wrzesień to nie tylko czas powrotu do codziennych szkolnych obowiązków, ale także czas, w którym możemy pomyśleć o powinnościach w stosunku do naszego zdrowia. Diagnostykę nowotworów krwi wspiera morfologia krwi obwodowej. Po zaobserwowaniu niepokojących objawów warto udać się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (tzw. lekarza rodzinnego). Wyniki badania pokażą ewentualne odchylenia od normy ilości danych typów komórek krwi, co jest pierwszym sygnałem, żeby sprawdzić skąd
te nieprawidłowości wynikają.
– Po co czekać aż nasilą się objawy i diagnozować już rozwiniętą chorobę? Znacznie lepiej badać swoją krew, od razu gdy zaobserwujemy u siebie niepokojące sygnały. Dlatego w ramach kampanii „Odpowiedź masz we krwi” edukujemy na temat niespecyficznych objawów chorób krwi i szpiku oraz roli morfologii krwi obwodowej w ich wczesnym wykryciu. Wrzesień to dobra okazja, aby przypomnieć sobie o tym prostym badaniu. Pomyślmy – może również my powinniśmy je wykonać? Może odczuwamy przewlekłe zmęczenie, nocne poty gorączkę, obserwujemy utratę ciała? Jeśli tak – to nie zwlekajmy i udajmy się do lekarza rodzinnego – mówi Aleksandra Rudnicka, rzecznik Polskiej Koalicji Pacjentów Onkologicznych, Partnera Społecznego kampanii „Odpowiedź masz we krwi”.
Wrześniowe, wyjątkowe dni
Wrzesień to Miesiąc Świadomości Nowotworów Krwi. Ale „hematologicznych” powodów do zwrócenia uwagi na swoje zdrowie jest znacznie więcej. 15 września obchodziliśmy Światowy Dzień Wiedzy o Chłoniakach, 20 września Dzień Świadomości Mielofibrozy (Myelofibrosis Awareness Day)14, natomiast 22 września Światowy Dzień Przewlekłej Białaczki Szpikowej. U ponad 90% osób cierpiących na PBSz występuje tzw. translokacja chromosomalna – część jednego chromosomu 22. pary jest przeniesiona na parę 9. (zdrowy człowiek ma 23 pary chromosomów). Powstaje, więc krótki, nieprawidłowy chromosom, który nazywany jest chromosomem Philadelphia15. W nawiązaniu do tej mutacji Światowy Dzień Przewlekłej Białaczki Szpikowej symbolicznie obchodzony jest 22.0916.
– Wrzesień jest zatem szczególnym miesiącem, w którym zachęcamy nie zwlekać z wizytą u lekarza, jeśli zaobserwowałeś niepokojące objawy, bo na pytanie o stan zdrowia „odpowiedź masz we krwi” – dodaje Aleksandra Rudnicka.
„Odpowiedź masz we krwi” to kampania edukacyjna poświęcona chorobom krwi i szpiku, w tym nowotworom hematologicznym. Celem inicjatywy jest upowszechnienie wiedzy nt. chorób krwi i szpiku kostnego, ich niespecyficznych objawów, przebiegu i metod leczenia. Intencją Partnerów kampanii jest poprawa wykrywalności chorób hematologicznych poprzez edukację nt. objawów i istoty wczesnej diagnostyki w powodzeniu terapii oraz upowszechnienie morfologii, jako jednego z podstawowych narzędzi diagnostycznych. U podstaw kampanii leży przekonanie, że choć choroby krwi i szpiku kostnego mają różne przyczyny i objawy, łączy je jeden wspólny mianownik – nieprawidłowości, wykrywane w morfologii krwi obwodowej.
Partnerami Głównymi kampanii edukacyjnej „Odpowiedź masz we krwi” są Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów, Polskie Towarzystwo Onkologii i Hematologii Dziecięcej, Instytut Hematologii i Transfuzjologii oraz Stowarzyszenie Hematologia Nowej Generacji. Partnerem Społecznym kampanii jest Polska Koalicja Pacjentów Onkologicznych, Partnerami Medialnymi portal hematoonkologia.pl oraz Głos Pacjenta Onkologicznego. Patronat honorowy nad kampanią objęli konsultant krajowy w dziedzinie hematologii – Prof. nadzw. dr hab. n. med. Ewa Lech-Marańda, konsultant krajowy w dziedzinie medycyny pracy – Lek. Paweł Wdówik oraz konsultant krajowy w dziedzinie geriatrii – Prof. dr hab. med. Tomasz Kostka. Inicjatorem kampanii jest Novartis.
1 Bray, F., Ferlay, J., Soerjomataram, I., Siegel, R. L., Torre, L. A., & Jemal, A. (2018). Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA: a cancer journal for clinicians, 68(6), 394-424.
2 Banay, G. L. (1948), An introduction to medical terminology I. Greek and Latin derivations, Bulletin of the Medical Library Association, 36(1), 1.
3 Drapała et al., „Hematologia onkologiczna – aspekty kliniczne, ekonomiczne i systemowe”, Warszawa 2015. Dostępne na stronie: https://izwoz.lazarski.pl/projekty-badawcze/raport-nt-hematologii-onkologicznej/. Dostęp z dnia: 16.09.2019.
4 Wrzesień miesiącem nowotworów krwi, https://www.pkopo.pl/aktualnosci/2018/500. [Dostęp z dnia: 16.09.2019].
5 Wojciechowska, Didkowska, Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej – Curie. Dostępne na stronie: http://onkologia.org.pl/bialaczki-c91-95-2/ [Dostęp z dnia 11.09.2019].
6 Davis, A. S., Viera, A. J., & Mead, M. D. (2014), Leukemia: An overview for primary care. Am Fam Physician, 89(9), 731-738.
7 Almeida, A. M., & Ramos, F. (2016), Acute myeloid leukemia in the older adults, Leukemia research reports, 6, 1-7.
8 Moulard, O., Mehta, J., Fryzek, J., Olivares, R., Iqbal, U., & Mesa, R. A. (2014), Epidemiology of myelofibrosis, essential thrombocythemia, and polycythemia vera in the European Union, European journal of haematology, 92(4), 289-297.
9 Sacha, T. (2013), Skuteczność leczenia pierwotnej mielofibrozy inhibitorami kinazy JAK2, Hematologia, 4(3), 197-205.
10 Joanna Góra-Tybor, Pierwotna mielofibroza, Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w nowotworach złośliwych, 2013, Tom II.
11 Mesa, R. A. (2009), How I treat symptomatic splenomegaly in patients with myelofibrosis, Blood, 113(22), 5394-5400.
12 Sacha, T. (2014). Jakość życia chorych na samoistne włóknienie szpiku jako istotny parametr oceny skuteczności terapii. Hematologia, 5(2), 95-104.
13 Cancer Treatment Centers of America (CTCA), https://www.cancercenter.com/cancer-types/leukemia/symptoms [Dostęp z dnia 11.09.2019].
14 CancerCare® Recognizes September 20 As First Annual Myelofibrosis Awareness Day, Dostępne pod linkiem: https://www.cancercare.org/press/releases/77-2012_09_20 [Dostęp dnia 16.09.2019].
15 Stępień, K. (2012), Chronic myelogenous leukaemia, JOURNAL OF PUBLIC HEALTH, NURSING AND MEDICAL RESCUE, 63(2012_2), 30-33.
16 Światowy Dzień Przewlekłej Białaczki Szpikowej, https://pulsmedycyny.pl/swiatowy-dzien-przewleklej-bialaczki-szpikowej-885925 [Dostęp dnia 16.09.2019].